Tijdens het Nederlands Film Festival in Utrecht gaat de documentaire Sprekend Nederland van John Appel in première. Daarin schetst de regisseur de huidige tijdgeest aan de hand van speeches en uitspraken van Nederlanders.
Tekst: Rob Broere
John Appel (59) maakte in 2003 een documentaire met dezelfde naam. De nieuwe Sprekend Nederland is niet het vervolg, maar een remake. “Die film was een experiment om te kijken of ik met toespraken at random een film kon maken. De toespraken waren goed gelukt. Maar als film, achter elkaar, werkte het niet voldoende.” Hij wilde het project al heel lang een keer overdoen. “Maar dan op een manier waarop de fragmenten optellen en geen losse, achter elkaar geplakte blokjes blijven.”
De regisseur pakte de zaken deze keer anders aan. Hij ging gericht op zoek naar evenementen en toespraken die wat hem betreft de tijdgeest neerzetten, bedacht waar die voor staan en dacht goed na over de opbouw van de film. “De ceremonie waar nieuwkomers hun Nederlandse paspoort krijgen, is de gedroomde openingsscène. Die mensen verklaren op een hele leuke manier dat ze Nederlander willen worden, maar komen in een land waarvan ze helemaal niet weten hoe het is. Wat voor land Nederland is, wordt vervolgens gaandeweg duidelijk. En ik wilde een hoopvol einde.”
‘Ik wilde een hoopvol einde’
Het beeld dat Sprekend Nederland schetst, is dat van een multiculturele samenleving die verdeeld is in allerlei subculturen. Clubjes, als je wilt. Iedereen viert zijn feestje met zijn eigen familie, vrienden en gelijkgestemden. En die clubjes komen niet bij elkaar, maar bestaan in redelijke harmonie naast elkaar. Dat kán ook in Nederland, zegt Appel. “We hebben het goed, kunnen nieuwkomers een paspoort geven en demonstreren tegen de islam en vluchtelingen, maar ook voor eenheid en tegen homohaat. We leven in een ongelooflijk vrij land.”
Ongemakkelijke, soms pijnlijke momenten zitten in een scène waarin verontruste burgers ongezouten meningen en vooroordelen spuien over asielzoekers die in hun wijk gehuisvest worden. Ook bij een ontvangst van Geert Wilders en de tegendemonstratie is de sfeer grimmig en wordt de verdeeldheid zichtbaar. En het gescandeerde ‘wie niet springt, die is de jood’ bij de huldiging van Feijenoord mag dan onschuldig bedoeld zijn, het gebrul vanaf het balkon, de verhitte mensenmassa en de vlaggen roepen toch bepaalde associaties op. Dat was ook Appels bedoeling. “Ik wil graag dat de kijker denkt: oké, is dit ook het Nederland waarin ik woon?”
Laat duidelijk zijn dat hij geen oordeel wil geven. “Het zijn allemaal meningen die verkondigd mogen worden en bij elkaar geven ze een beeld van vrijheid en tolerantie, maar ook van intolerantie.” Hij hoopt dat zijn film de kijkers op een aangename manier raakt. “Het is eigenlijk een pijnlijke feelgoodmovie.”
Het alternatief
Beerput Nederland – Eén van de voor het Gouden Kalf genomineerde lange documentaires. Deze film van Wilfried Koomen werpt een onthutsend licht op milieucriminaliteit in Nederland. Over giftige substanties en frauduleuze afvalbedrijven.
