Binnenkort houdt Jean-Claude Juncker het voor gezien in het Europees parlement als Europese Commissievoorzitter. Juncker heeft zware jaren achter de rug. Een terugblik en vooruitblik, maar bovenal: wat is zijn erfenis?
Tekst: Kemal Rijken
Toen Jean-Claude Juncker in 2014 voorzitter werd van de Europese Commissie kon hij nog niet bevroeden dat de Europese Unie (EU) met een aantal grote crisis zou kampen en hij zich vooral bezig zou moeten houden met crisismanagement. De Luxemburger, die bij zijn verkiezing alleen tegenstemmen kreeg van Hongarije en Groot-Brittannië, ging in 2014 aan de slag. Hij werd na een jaar echter geconfronteerd met de vluchtelingencrisis. Miljoenen asielzoekers uit Afrika en het Midden-Oosten kwamen te voet en per boot aan in de EU. De buitengrens bleek slecht bewaakt en grenswachten konden de mensenmassa’s niet aan. Migranten namen de Balkanroute, voornamelijk op weg naar Duitsland en Zweden. In de nazomer van 2015 zagen Hongaren en Oostenrijkers hen voorbijtrekken totdat de Hongaarse premier Viktor Orbán een hek spande langs de zuidgrens van zijn land. De stroom werd zo tot staan bebracht. Pas met de Turkije-deal, begin 2016 met Ankara gemaakt door premier Mark Rutte en bondskanselier Angela Merkel, hield de vluchtelingenstroom echt op.
‘Werk. In een baan zitten, dat is een zaak van waardigheid’
Juncker probeerde tijdens de vluchtelingencrisis vooral te faciliteren. ‘We moeten de asielzoekers toestaan om te werken en hun eigen geld te verdienen wanneer ze zijn toegelaten,’ aldus de Commissievoorzitter tijdens zijn State of the Union van 9 september 2015. ‘Werk. In een baan zitten, dat is een zaak van waardigheid. Zij die een baan hebben, kunnen de waardigheid terugkrijgen die ze ooit hadden.’ Later kwam de Commissie met een plan waarin asielzoekers evenredig over de lidstaten moesten worden verdeeld. Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije liggen sindsdien echter dwars, Orbán voorop. Die laatste wekt ergernis bij Juncker omdat hij zowel lid is van zijn christendemocratische Europese Volkspartij als rebelleert tegen die partij. Hij noemde Orbán gekscherend ‘de dictator’ en zette hem in 2015 voor aap tijdens een EU-top in Letland.
Brexit
De volgende uitdaging voor Juncker kwam op 23 juni 2016, toen de Britten een referendum hielden over hun toekomst in de EU. Zeker 51,9 procent stemde voor uittreding van Groot-Brittannië. Het was een klap in het gezicht voor Juncker, die zich vrij laat in de campagne had gemengd, iets wat hij eigenlijk niet van plan was. Toen ‘Brexiteer’ Boris Johnson de EU eind mei vergeleek met Hitler moest hij wel in actie komen. ‘Ik lees in de Britse kranten dat Johnson een deel van zijn leven in Brussel heeft doorgebracht,’ zei Juncker. ‘Het is tijd dat hij nog eens terugkeert, zodat hij kan controleren of het wel klopt wat hij de Britse bevolking allemaal vertelt. Ik denk het niet.’ Junckers interventie was tevergeefs.
‘Hij is duidelijk: als May in een deal met Brussel alleen de ‘lusten’ van de EU (vrij verkeer van goederen en diensten) wil, zal zij ook de lasten moeten dragen (vrij verkeer van personen)’
Daags na het referendum debatteerde het Europarlement over de uitslag. Brexiteer Nigel Farage (UKIP) ageerde tegen de gehele zaal. Na zeventien jaar had hij ‘eindelijk gelijk’ gekregen. ‘Nu lachen jullie niet meer,’ hield hij het parlement voor. Farage werd na zijn toespraak uitgejoeld en Juncker noemde hem ‘een leugenaar’, wijzend op de argumenten die de Brit in de campagne had gebruikt. Eerder op de ochtend had Juncker hem nog een zoen op de wang gegeven, maar dat mocht niet baten. Sinds de uitslag van het referendum is er veel gebeurd. De Britten kregen een nieuwe premier, Theresa May, die pas in maart 2017 een officiële uittredingsbrief naar Brussel stuurde – die nodig is om te vertrekken – en pas na vervroegde parlementsverkiezingen aan het onderhandelen sloeg. Deze onderhandelingen slepen zich tot op de dag van vandaag voort. In oktober moet er een akkoord zijn, zodat alle 27 parlementen van de overige lidstaten die kunnen goedkeuren. Tijdens de gesprekken over het vertrek van de Britten heeft Juncker hen vooral gemaand om haast te maken, iets wat ze vooralsnog niet lijken te doen. Hij is duidelijk: als May in een deal met Brussel alleen de ‘lusten’ van de EU (vrij verkeer van goederen en diensten) wil, zal zij ook de lasten moeten dragen (vrij verkeer van personen). Anders geen deal. Voorlopig lijkt een goede afloop niet in zicht.
Laatste State of the Union
Zoals ieder jaar geeft Juncker begin september zijn ‘State of the Union’. Ondanks de twee crisis lijken er voor hem een paar lichtpuntjes te zijn. Zo heeft Griekenland deze zomer haar laatste tranche ontvangen van de EU, waardoor het de laatste uitstaande schulden kan uitbetalen. Athene lijkt ‘de weg naar boven’ te hebben gevonden. Hoewel het nog decennia zal duren voordat de Grieken van alle schulden af zijn (ze moeten nog honderden miljarden euro’s aan ‘reddingsgeld’ terugbetalen aan de EU en het IMF), kan Juncker ‘Griekenland’ presenteren als een overwinning. Verder zal hij op aangeven van Frankrijk en Duitsland mogelijk haast willen maken met de Europese integratie, waarschijnlijk op het gebied van belastingen en defensie. De Brexit en het optreden van de Amerikaanse president Trump hebben Merkel en de Franse president Emmanuel Macron onrustig gemaakt. Zij willen snel doorpakken met de Europese integratie. Echter, in het komende jaar zullen Juncker, de Fransen en de Duitsers weerstand op hun pad vinden. Het verzet wordt aangevoerd door Nederland en bevat onder meer Oostenrijk, Denemarken en Zweden. Dit kan in aanloop van de Europese verkiezingen van 25 mei ook voor extra onrust zorgen. Daarom ligt voor Juncker mogelijk een nieuwe crisis op de loer.
Jean-Claude Juncker werd op 9 december 1954 geboren in het Luxemburgse Redange. Hij groeide op in een katholiek nest en ging rechten studeren aan de Universiteit van Straatsburg. Juncker werd actief in de Chrëschtlech Sozial Vollekspartei (CSV), de Luxemburgse evenknie van het CDA, en klom op in de politiek. Na minister van Financiën te zijn geweest werd hij in 1995 premier van het Groothertogdom, een functie die hij achttien jaar zou bekleden. In 2004 werden vlak na zijn aantreden als Europese Commissievoorzitter de LuxLeaks bekend. Als premier had hij Luxemburg uitgebouwd tot een belastingparadijs. Met de hulp van de overheid werd het inkomen van buitenlandse bedrijven belast met één procent. Juncker beloofde na het uitlekken van de LuxLeaks beterschap. In juli 2017 betitelde hij het Europees Parlement als ‘belachelijk’ omdat slechts enkele tientallen Europarlementsleden een debat bijwoonden over de evaluatie van het Maltese voorzitterschap van de Europese raad. Hij beschuldigde de parlementariërs van ‘gebrek aan respect voor kleinere EU-landen’. Juncker als handelsmerk andere leiders te zoenen en omhelzen, hetgeen soms hilarische plaatjes oplevert. Ook zou hij een drankprobleem hebben gehad. De Commissievoorzitter heeft een vriendin en kampt al een tijd met een hernia. Zijn mandaat loopt eind 2019 af.
