Antiracistische organisaties als AFA, het Comité 21 maart en politieke partijen als DENK, BIJ1 en NIDA beweren op te komen voor minderheden en te strijden voor een inclusieve samenleving. Ten aanzien van de Joodse minderheid echter slaan ze maar al te vaak de plank mis. Volgens sommigen dragen deze organisaties en partijen zelfs bij aan hedendaags antisemitisme. Waar komt die blinde vlek binnen de ‘antiracismestrijd’ vandaan?
Door Kitty Herweijer, illustratie Ellen Hooghoudt
Joodse scholen en instellingen staan in Amsterdam anno 2018 onder permanente bewaking. Ouders groeten dagelijks bewapende marechaussee wanneer ze hun kinderen naar school brengen. Bij een koosjer restaurant in Amsterdam sneuvelden de afgelopen maanden verschillende keren de ramen.
In andere Europese steden zoals Brussel, Kopenhagen en Parijs vielen de afgelopen jaren doden door aanslagen gericht tegen de Joodse gemeenschap.
Paul van der Bas van het CIDI, een organisatie die het antisemitisme in Nederland monitort, maakt zich zorgen: ‘Er is sprake van een stijgende trend in antisemitische voorvallen. In 2014 met de Gaza-oorlog was er een piek, maar daarna is het antisemitisme niet teruggezakt naar het oude niveau. Met name incidenten die mensen persoonlijk raken – geweldsincidenten of uitschelden op straat – komen nu vaker voor.’
Blinde vlek op links
Van organisaties die zich verzetten tegen racisme zou volop aandacht voor deze ontwikkelingen verwacht mogen worden. In de praktijk valt dat tegen. Activiste Anne Fleur Dekker, die jarenlang actief was in links-activistische organisaties, probeerde deze blinde vlek ter sprake te brengen: ‘Antisemitisme is gewoon een vorm van racisme maar wordt in die kringen om de een of andere reden minder serieus genomen. En bijna altijd wordt – ook in gematigde, linkse kringen – Israël erbij gehaald. Het is heel sterk antizionistisch en daar wordt ook geen nuance in aangebracht.’ Ze kaartte ook het antisemitisme in de eigen gelederen aan; zo tweette ze meerdere keren over het ‘antisemitismeprobleem op links’. Dit werd haar door andere activisten niet in dank afgenomen, maar privé ontving ze berichten van een aantal Joden actief in dezelfde organisaties, die het probleem herkennen. ‘Linkse Joodse mensen beaamden het en daar zaten ook gewoon mensen tussen die bij de PvdA zitten.’ Juist hier ligt het pijnpunt: kritiek op Israël, net zoals op elke andere staat, is geoorloofd. De kritiek wordt echter problematisch wanneer zij overgaat in blinde haat tegen de Joodse staat. Dit is het ‘nieuwe antisemitisme’; een disproportionele focus op de enige Joodse staat ter wereld, die vervolgens weer uitmondt in haat richting Joodse burgers en instellingen. Het vormt de voedingsbodem voor de aanslagen op Joodse doelen in Europa.
‘Er is sprake van een stijgende trend in antisemitische voorvallen’
De 3D-test
De Israëlische politicus en auteur Natan Sharansky ontwikkelde een meetlat om dit antisemitisme tegen de Israëlische staat te herkennen, de 3D-test: delegitimering, demonisering en dubbele moraal. Precies deze zaken, zoals beschreven door Sharansky, zien we terug bij de voorvechters van de antiracismestrijd. Israël wordt binnen deze kringen gedelegitimeerd en sterk gedemoniseerd. DENK vergelijkt Israël met nazi-Duitsland en steekt ouderwetse complottheorieën in een nieuw jasje door het over ‘de lange arm van Israël en de Joden’ te hebben. NIDA demoniseert door op Twitter Israël, een democratische staat, te vergelijken met de genocidale organisatie Islamitische Staat.
Maar ook breder dan DENK en NIDA valt de dubbele moraal op. In 2015 kwam een stedenband tussen Amsterdam en Tel Aviv niet van de grond door grote weerstand van de linkse partijen in de gemeenteraad. Dit terwijl Amsterdam wel eerder banden aanging met Algiers, Peking, Istanbul, Dubai en Moskou.
Diederik Boomsma, lijsttrekker van het CDA in Amsterdam, verbaasde zich destijds over deze dubbele standaard: ‘Als je andere eisen stelt aan Israël en dat heel eenzijdig toepast dan neigt dat naar antisemitisme. Dat is buitengewoon bedroevend en daar moeten ze ook op worden aangesproken.’
Joods akkoord
Inmiddels wordt erkend dat deze verkapte vormen van antisemitisme een bestrijdingsplan verdienen. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam werd daarom een ‘Joods akkoord’ opgesteld. Hierin werd afgesproken dat de toenemende Jodenhaat een halt moet worden toegeroepen. BIJ1 en DENK ondertekenden als enige partijen het akkoord niet. DENK beweerde te laat te zijn uitgenodigd, maar BIJ1 kwam met een uitgebreide verklaring. Die partij weigerde het akkoord te ondertekenen omdat de opstellers kritiek op Israël te veel als antisemitisch zouden beschouwen. Onzin, want de werkdefinitie die wordt gehanteerd is juist bedoeld om het onderscheid te maken; kritiek blijft geoorloofd, maar demonisering en antisemitische clichés geprojecteerd op de Joodse staat niet. Een onderscheid dat hard nodig is om deze nieuwe vorm van antisemitisme te bestrijden.
‘Als je andere eisen stelt aan Israël en dat heel eenzijdig toepast dan neigt dat naar antisemitisme’
Per-ongeluk-antisemitisme
Theatermaker en opiniemaker Jelle Zijlstra, actief in links-progressieve kringen, bekritiseerde deze beslissing van BIJ1, maar werd na zijn kritiek geband van hun Facebookpagina. Hij is teleurgesteld door die blinde vlek voor antisemitisme onder progressieven met wie hij zich lange tijd als Joodse homoseksueel identificeerde. ‘Ik vind het heel belangrijk dat minderheden een stem hebben in de politiek, maar wat je vervolgens ziet gebeuren is dat radicale figuren zich aansluiten bij bewegingen als BIJ1 en de agenda kapen. Zij zien zichzelf niet als antisemitisch, het is een soort per-ongeluk-antisemitisme, maar er zijn wel degelijk antiracismegroepen die antisemitisch zijn.’
Het is lastig om de vinger op de zere plek te leggen maar Jelle denkt dat het ook te maken heeft met een bepaalde mate van jaloezie: ‘De ondertoon is: het leed van de Joden is al uitgebreid erkend en nu krijgen ze ook nog zo’n akkoord voor elkaar.’ Hij voegt eraan toe: ‘En het idee heerst in die kringen dat Joden een “wit privilege” hebben en dus immuun zijn voor racisme en discriminatie. Daardoor vallen ze buiten de boot.’
